ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΗΛΕΙΑΚΑ (Α',Β')

Πολυμαθής, φιλοπερίεργος, πάντα περιγραφικός, ο περιηγητής Παυσανίας συγκέντρωσε στα δύο βιβλία των Ηλειακών του έναν απίστευτα τεράστιο όγκο πληροφοριών για την αρχαία Ολυμπία, τα γλυπτά και άλλα έργα που την κοσμούσαν, τους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητος, καθώς και τα αθλήματα και τους ολυμπιονίκες. Καταφεύγει επιπλέον, όπως είναι το συνήθειό του, και στους παλαιότατους μύθους και τους εκθέτει προς χάριν μας σε όλες τις εκδοχές τους, εκτείνοντας χρονικά τα ολύμπια κατ' αυτόν τον τρόπο ως την εποχή του κρόνου και του χρυσού γένους των ανθρώπων. Ό,τι γνωρίζουμε σήμερα για την Ολυμπία το οφείλουμε σ' αυτόν τον μοναδικό ερανιστή, ο οποίος παρά την εποχή του (έζησε στους χρόνους των Αντωνίνων) στράφηκε με πάθος προς κάθε τι το αρχαίο και το κατέγραψε για να μείνει στους μέλλοντες καιρούς. Τα Ηλειακά του Παυσανία αποτελούν τη μόνη και την καλύτερη πηγή για τον αθλητισμό των αρχαίων Ελλήνων. Αυτά μας πληροφορούν για τους δρόμους ταχύτητας, αποστάσεων και αντοχής (στάδιο, δίαυλος, δόλιχος και οπλίτης δρόμος), το πένταθλο (δισκοβολία, τόξο, άλμα, ακόντιο, δρόμος σταδίου), την πυγμή, την πάλη, το παγκράτιο, που αποτελούσε συνδυασμό των δύο προηγουμένων, και άλλα αγωνίσματα. Το συγκεκριμένο έργο του περιηγητή ταυτόχρονα είναι και μια τοπιογραφία / χωρογραφία πλήρης της Ολυμπίας και της αρχαίας Ηλείας γενικότερα, καθώς και έκθεση ιστορική της περιοχής. Με τις λεπτομερείς αναφορές του στον γλυπτό διάκοσμο του αρχαίου ιερού ο Παυσανίας συνθέτει και μια ιστορία της αρχαιοελληνικής γλυπτικής κατά πρώτο λόγο και κατά δεύτερο της ζωγραφικής. Όντως οι περισσότεροι ζωγράφοι της ελληνικής αρχαιότητας γίνονται γνωστοί σ' εμάς μέσα από το έργο του, αφού μόνον εκείνος αναφέρεται σ' αυτούς (όπως λόγου χάριν ο Ονάτας ο Αιγινήτης, που κάποτε εθεωρείτο πρόσωπο τελείως μυθικό). Η αξιοπιστία του περιηγητή είναι δεδομένη πλέον, αφού καθοδήγησε σωστά τους αρχαιολόγους στις ανασκαφές των Δελφών ή της Ολυμπίας και εξακολουθεί να καθοδηγεί τον σημερινό επισκέπτη, όποιον με σεβασμό προσεγγίζει τα ερείπια ενός λαμπρού, του λαμπρότερου μάλλον, πολιτισμού που δημιούργησε ο άνθρωπος.