Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ 150-750 Μ.Χ.

Πώς και γιατί ο ύστερος αρχαίος κόσμος έφτασε να διακριθεί από τον "κλασικό" πολιτισμό; Από το 150 ώς το 750 μ.Χ., οι πιο βαθιά ριζωμένοι αρχαίοι θεσμοί χάθηκαν για πάντα. Το 476 η ρωμαϊκή αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει στη δυτική Ευρώπη. Το 655 η περσική αυτοκρατορία εξαφανίστηκε από την Εγγύς Ανατολή. Ο Πήτερ Μπράουν δεν αφηγείται μια μελαγχολική ιστορία "παρακμής και πτώσης", αλλά εξετάζει με νηφαλιότητα την αναδιάταξη των αρχαίων συνόρων και την εμφάνιση κρίσιμων νέων φαινομένων που σημάδεψαν την εποχή, όπως η επικράτηση του χριστιανισμού στην Ευρώπη και του ισλαμισμού στη Μέση Ανατολή.
Πρωτοποριακό στη δεκαετία του '70, κλασικό πλέον σήμερα, το γλαφυρό αυτό δοκίμιο ανέδειξε την ιδιαιτερότητα μιας παραμελημένης ιστορικής περιόδου, μετατοπίζοντας το σχετικό ενδιαφέρον από τη δυτική Ευρώπη στην ανατολική Μεσόγειο. Επισκοπώντας εξακόσια χρόνια πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών, επιχειρεί να απαντήσει σε ένα καίριο ερώτημα της παγκόσμιας ιστορίας: πώς ο ομοιογενής μεσογειακός κόσμος του 200 μ.Χ. κατέληξε να διαιρεθεί σε τρία αποξενωμένα και ανταγωνιστικά σύνολα, την καθολική Δύση, το Βυζάντιο και το Ισλάμ; Μια εξέλιξη που τις μακρόπνοες συνέπειές της βιώνουμε ακόμη σήμερα, στο τέλος της δεύτερης χιλιετίας. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε, γύρω στο 1970, όχι ως "οριστικό" εγχειρίδιο αλλά, ξεκάθαρα, ως δοκίμιο. Ήθελα να μεταδώσω στον μέσο αναγνώστη την αίσθηση του πλούτου και της γοητείας μιας κάποτε παραμελημένης εποχής, γνωστής σήμερα ως "Ύστερη Αρχαιότητα". Ως δοκίμιο, το βιβλίο είχε σαφώς περιορισμένα όρια: το κείμενο και η βιβλιογραφία που το συνόδευε κάλυπταν ορισμένα θέματα ενώ κάποια άλλα δεν τα έθιγαν καθόλου. Αντανακλούσε, με έναν γνήσιο ενθουσιασμό, μια συγκεκριμένη στιγμή στην εξέλιξη των μελετών της ύστερης αρχαιότητας στην Ευρώπη, και την Αγγλία ειδικότερα. Επικεντρωνόταν στην πολιτιστική και τη θρησκευτική ιστορία της περιόδου και στις κοινωνικές αλλαγές που μου φαινόταν, τον καιρό της συγγραφής, ότι προσέφεραν ένα πλαίσιο ερμηνείας για τις εντυπωσιακές ζυμώσεις της εποχής. Κατηύθυνε την προσοχή του αναγνώστη πέρα από τις περιοχές που είχαν, ώς τότε, κυριαρχήσει στη σκηνή των περισσότερων εξιστορήσεων της "παρακμής και πτώσης" της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας - με άλλα λόγια, πέρα από τη δυτική Ευρώπη και τον δυτικό βαρβαρικό κόσμο και έδινε έμφαση, από προτίμηση, στις ανατολικές ακτές της Μεσογείου και στη Μέση Ανατολή.
Αυτό που άλλαξε, και μέσα μου αλλά και στον μορφωμένο κόσμο συνολικά, δεν είναι εύκολο να εκτεθεί συνοπτικά. Αλλά πρέπει να το έχουν υπόψη τους όσοι συμβουλεύονται τη βιβλιογραφία. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: τα περισσότερα βιβλία που προσέθεσα είναι όνειρα που έγιναν πραγματικότητα. Τα είχαμε μεγάλη ανάγκη το 1970. Είναι οι ενθαρρυντικές αποδείξεις για την ανάπτυξη των μελετών σχετικά με την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας τις δύο τελευταίες δεκαετίες... Τα βιβλία αυτά δεν διορθώνουν -ή συμπληρώνουν- απλώς το παρόν δοκίμιο. Φέρνουν καλά νέα. Ενθαρρύνουν τώρα άλλους μελετητές, να δεχθούν ξανά, μετά από είκοσι χρόνια σχεδόν, την πρόκληση μιας παντοτινά γοητευτικής εποχής, γνωρίζοντας πολύ περισσότερα απ' ό,τι εγώ τότε.