ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΡΑΓΙΚΟ

Το «ΑΓΑΝΑΚΤΙΚΟΝ ΗΘΟΣ», όπως το ονόμαζε ο Πλάτων, άγνωστο και ακατανόητο στον ηρωικό κόσμο του Ομήρου, είναι η ουσία του τραγικού πνεύματος. Ενός πνεύματος το οποίο συγκροτείται ως φορέας σύγκρουσης ανάμεσα στο ηρωικό και στο τραγικό, ανάμεσα στην απόλυτη συμμετρία της ηρωικής τάξης και στην ασυμμετρία του τραγικού πεπρωμένου.
Η τραγωδία είναι η πιστοποίηση αυτής της σύγκρουσης και ταυτοχρόνως η κρίσιμη στιγμή της μετάβασης από την ηρωική πράξη στην τραγική, από το ηρωικό δρώμενο, που το καταυγάζει το φως, στο τραγικό ναυάγιο, που το καλύπτει το ζοφερό σκότος του Οιδίποδα.
Η τραγική γνώση δεν επιτρέπει παρά μονάχα μια είσοδο σε αυτήν: τη ματωμένη ομίχλη με την οποία η Αθηνά καλύπτει τα μάτια του σοφόκλειου Αίαντα: την απογύμνωσή του από το ηρωικό μεγαλείο και την καταβύθισή του στον απύθμενο και ερεβώδη κόσμο του τραγικού ναυαγισμού. «Ο Αίας», αποφαίνεται ο Jan Kott, «απογυμνώνεται από το μεγαλείο και τον ηρωισμό του πριν του δώσει ο Σοφοκλής μια στιγμή διορατικότητας και πριν του ξαναδώσει ένα ζοφερό μεγαλείο, τόσο διαφορετικό από το μητρικό, και ένα άλλο, πολύ διαφορετικό είδος ηρωισμού».
Το εισόδιο στην τραγική γνώση χλευάζει την ηρωική πράξη και χλευάζεται από αυτήν. Είναι αυτή η αμφίδρομη χλεύη που αποδομεί τον ηρωικό θάνατο και μέσα από την αποδόμηση αναδύεται η τραγική κατάσταση ως αυθεντική ανθρώπινη κατάσταση, ως πράξη μέσω της οποίας ο αντιηρωικός άνθρωπος φθάνει στην οριακή κατάστασή του, η οποία είναι η μέσω του θανάτου τραγική γνώση.
Η ασυμμετρία του τραγικού ορθώνεται ενάντια στη συμφιλιωτική συμμετρία του ηρωικού και την καταφρονεί, την σαρκάζει (ο Σοφοκλής διαβάζει τον Όμηρο σαρκαστικά, μας ειδοποιεί ο Jan Kott και την περιπαίζει, ενώ συγχρόνως ως μαία προσπαθεί να ξεγεννήσει το τραγικό πεπρωμένο μέσα από τους πόνους και τις οδύνες της ηρωικής πράξης η οποία το εγκυμονεί.
Ο Karl Jaspers μας έχει ξεναγήσει σε αυτή την αντίληψη του τραγικού η οποία δημιουργεί τον σοφόκλειο Οιδίποδα, σε αντιδιαστολή προς την αθωότητα της γήινης δύναμης του ηρωικού κόσμου. «Το παλαιό ζει ακόμη», διατείνεται ο Jaspers, «ενόσω το νέο εκτυλίσσεται». Το δυναμικό ρήγμα του νέου, του τραγικού, πρέπει αρχικά να ναυαγήσει στη σταθερότητα και στη δρώσα ακόμη συνοχή του παλαιού, του ηρωικού. Όπως
παρατηρεί ο Jean Starobinski, ο τραγικός ήρωας «είναι ο επαναστατημένος που διασχίζει το σκοτάδι της νύχτας για να φθάσει στις εκβολές ενός ολέθριου πρωινού: το νόημα του δραματικού προσώπου εγγράφεται σε αυτή τη διαδρομή».
Και η διαδρομή του τραγικού συνεχίζεται πέραν της καταγωγικής του περιοχής, φθάνοντας μέχρι τον δέκατο ένατο αιώνα της έντρομης νοσταλγίας του ρομαντικού Novalis και της επιβίωσής της στον δικό μας «θρυμματισμένο κόσμο», εκεί όπου ο αρχαίος δαίμων επιμένει να αναβιώνει το τραύμα της ασυμμετρίας του τραγικού.