ΔΟΝΙΑ ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ

Έργο με πλούσιο μύθο, βαθύτατο συμβολικό και μεταφυσικό μήνυμα, συνδυάζει με αξιοθαύμαστη τέχνη τη δράση, την περιγραφή των τοπίων και των εθίμων, όπως και την ιδεολογία του συγγραφέα. Ακόμα και το λεξιλόγιο ανταποκρίνεται στην τυπική διάλεκτο του γιάνο, του κάμπου της Βενεζουέλας, μεταδίδοντας στον αναγνώστη το χρώμα και την ατμόσφαιρα του συγκεκριμένου τόπου και χρόνου (τέλη 19ου αι.).
Εξαιτίας της πατρικής κληρονομιάς που ήρθε στα χέρια δύο οικογενειών και της ασαφούς μνείας ως προς την οροθέτηση των κτημάτων τους, ξεσπάει ανάμεσα τους ένα άσπονδο μίσος, που καταλήγει στην αλληλεξόντωση. Απόγειο αυτού του αλληλοσπαραγμού θεωρείται η δολοφονία του γιου από τα ίδια τα χέρια του πατέρα, ενώ επιζώντες της εκατόμβης είναι ο Λορένσο Μπαρκέρο και ο Σάντος Λουσάρδο. Ύστερα από τόσο αίμα που χύθηκε, και εξαιτίας του θανάσιμου μίσους, λες και το γιάνο έχει στοιχειώσει.
Εκείνα τα χρόνια, κατά εντελώς περίεργο τρόπο, κάνει την εμφάνιση της στο γιάνο η περιβόητη δόνια Μπάρμπαρα. Φιγούρα σχεδόν μυθική, παντοδύναμη αντρογυναίκα ή μέγαιρα, λυμαίνεται κυριολεκτικά την περιοχή, εγείροντας αγωγές κατά των γειτόνων της, όπου και δικαιώνεται πάντοτε με δόλια μέσα, "βγάζοντας απ' τη μέση όποιον της χαλάει τα σχέδια", μέσω των πειθήνιων οργάνων της, στυγνών δολοφόνων ή ανθρώπων ανέντιμων που, καταπατώντας τα δικαιώματα των πραγματικών ιδιοκτητών, την καθιστούν ζάπλουτη αφέντρα του Αράουκα. Συγχρόνως, όμως, την κλέβουν, κάνοντας χρυσές δουλειές σε βάρος των ιδιοκτησιών του Λουσάρδο και του Μπαρκέρο. Ώσπου φτάνει στο γιάνο ο Λουσάρδο, αποφασισμένος να εκπολιτίσει και να εξυγιάνει την πατρική κληρονομιά.
Η δόνια Μπάρμπαρα κουβαλάει μια τραγική εμπειρία από τα δεκαπέντε της χρόνια: δολοφόνησαν εν ψυχρώ τον πρώτο της αγαπημένο, και τη βίασε το πλήρωμα της πιρογας οπού δούλευε. Από τότε -και ταυτόχρονα, θαρρείς, με την "αστρική επιρροή" κατά τη στιγμή του θανάτου του αγαπημένου της-, ο ψυχισμός της διαστράφηκε, κι αυτή έπαψε πια να λειτουργεί ως ανθρώπινο πλάσμα, στοιχειώνοντας κατά κάποιο τρόπο με τη σειρά της.
Κοντολογής, το γιάνο στοίχειωσε από το αδυσώπητο μίσος και τα διαδοχικά φονικά, ενώ η δόνια Μπάρμπαρα στοίχειωσε από τη βδελυρή εμπειρία της πρώτης νιότης της. [...] Κυρίαρχη μορφή του έργου, παρά τον τίτλο, είναι ο Λουσάρδο, αυτός που θα "λύσει τα μάγια", θα τιμωρήσει το Κακό και θα το εξορκίσει.
Ουσιαστικά, η δόνια Μπάρμπαρα δεν είναι παρά το εξιλαστήριο θύμα. Ψυχισμός τσαλακωμένος, που σταμάτησε θαρρείς να λειτουργεί ύστερα από την αποτρόπαιη εμπειρία της, κινείται μόνο και μόνο από τις δυνάμεις του Κακού, τις "συνταγές" της μαγγανείας, τις οποίες -είτε πιστεύει και προστρέχει σ' αυτές είτε όχι- έχει κατορθώσει να τις επιβάλει στους γύρω της, διατηρώντας στα μάτια τους τη φήμη της μάγισσας. [...]
Η Δόνια Μπάρμπαρα είναι βιβλίο πανανθρώπινο, που θαρρείς και κινείται σύμφωνα με τους νόμους του σύμπαντος. Μπορεί ο συγγραφέας της να επιθυμούσε να εκφράσει τη θλίψη του για τη βαρβαρότητα της χώρας του, την οποία αντιπαραβάλλει με τον εκπολιτισμό, το μήνυμα του όμως είναι αισιόδοξο και ελπιδοφόρο. Τελειώνει, γεννώντας στην ψυχή του αναγνώστη αισθήματα συγκίνησης και δικαίωσης. Η δημιουργία του είναι μια ευτυχής στιγμή, από εκείνες που μας επιτρέπουν αναμφίβολα ν' αποκαλούμε ένα συγγραφέα "μεγαλόπνοο".