Ο όρος "δουλεία" ισχύει για δύο ολότελα διαφορετικά συστήματα. Η ιστορική τους διάκριση είναι δύσκολη και λεπτή.
Στην αρχή, υπήρξε ο τύπος της δουλείας που συνήθως χαρακτηρίζεται σαν "παληός" ή "ήπιος". Αποτελούσε σαν κάποια ελάφρυνση της μοίρας των αιχμαλώτων. Με το να δίνονται σ' έναν κύριο, σ' έναν αφέντη, "για ένα κομμάτι ψωμί", όπως θα λέγαμε σήμερα, γλύτωναν απ' το θάνατο. Έτσι, "η θελειά στο λαιμό", μόνο για τη συντήρηση, αντικατάστησε μ' επιτυχία την ανθρωποφαγία. Γι' αυτό κι' ο θεσμός θεωρήθηκε, για πολύ καιρό, σαν πρόοδος. Οι πεινασμένοι κι' εξαθλιωμένοι εχθροί μπόρεσαν, χάρις σ' αυτόν, να βρουν κοντά στον κύριό τους τ' απαραίτητα μέσα παραγωγής για την επιβίωσή τους. Σύστημα εξαιρετικά ωφέλιμο και για τα δυο μέρη: ο δούλος γλυτώνει το θάνατο κι' ο κύριος αυξάνει το κεφάλαιό του "σε ζωές" μ' έναν εργάτη, που το χαμηλό του "κόστος" θα του επιτρέψει ν' ανυψώσει το επίπεδο της δικιάς του ζωής. Κι' αυτός είναι ο λόγος που μια θρησκεία σαν το Χριστιανισμό, ποτισμένη βαθειά με την ιδέα της ισότητας, δίστασε τόσον καιρό να πάρει ξεκάθαρη θέση ενάντια σ' αυτό το θεσμό. Το 'νιωσε, εξ άλλου, πως θα ήταν χαμένος κόπος, τόσο μεγάλη ήταν η οικονομική πίεση της εποχής.