Η μετάβαση από τις αρχαίες λατρείες στον Χριστιανισμό κράτησε, όπως και κάθε εποχή κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών, για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, τα όρια του οποίου είναι δύσκολο να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Με σιγουριά πάντως μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια διαδικασία η οποία διήρκεσε τουλάχιστον τέσσερις αιώνες. Για το λόγο αυτό η συνάντηση ή η σύγκρουση των δύο αυτών πνευματικών κόσμων, εξαρτάται από τη σκοπιά που θέλει να προσεγγίσει κανείς το συγκεκριμένο θέμα, είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο και διφορούμενο ζήτημα. Εκείνο όμως το γεγονός που δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει είναι ότι η διαμάχη αυτή εμφανίζεται σε πολλά και διαφορετικά πνευματικά και κοινωνικά επίπεδα και όχι πάντοτε με την ίδια ένταση. Ενώ υπήρξαν συγκρούσεις και βιαιότητες εκατέρωθεν, δεν μπορεί κανείς να μην επισημάνει το διάλογο των μορφωμένων ανθρώπων της εποχής, ο οποίος από ένα διάστημα και μετά γινόταν inter pares. Τα περισσότερα από τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της εκκλησίας είχαν μια αρκετά πιο μετριοπαθή άποψη για τη σχέση που μπορεί να είχαν οι δύο αυτές κουλτούρες. Ένα άλλο σημαντικό σημείο στο οποίο πρέπει να αναφερθούμε αφορά το γεγονός ότι οι σχέσεις μεταξύ εθνικών και χριστιανών, σε αυτό το διάστημα των τεσσάρων αιώνων, μεταβάλλονταν συνεχώς, καθώς τόσο η παγανιστική φιλοσοφία όσο και η χριστιανική σκέψη άλλαζαν και μεταβάλλονταν συνεχώς. [...]